เกล็ดธรรมเรื่อง มโนธาตุและ มโนวิญญาณธาตุ

เกล็ดธรรมเรื่อง มโนธาตุและ มโนวิญญาณธาตุ

อุปัตติเหตุให้เกิด มโนธาตุ

          ๑. ปัญจทวาร                      ได้แก่ทวารทั้ง ๕ คือ ตา หู จมูก ลิ้น และกาย
 ๒. ปัญจารมณ์                     ได้แก่อารมณ์ทั้ง ๕ คือ รูป เสียง กลิ่น รส และ โผฏฐัพพะ
๓. หทยวัตถุ                       ได้แก่ หทยวัตถุรูป อันเป็นที่อาศัยเกิดแห่งจิตและเจตสิก
๔. มนสิการ                        มีความสนใจ
มโนธาตุ หมายถึงจิต ๓ ดวง อันได้แก่ ปัญจทวาราวัชชนจิต ๑ ดวง และ สัมปฏิจฉนจิต ๒ ดวง

อุปปัติเหตุให้เกิด มโนวิญญาณธาตุ

         ๑. มโนทวาร                        ได้แก่ ภวังคจิต ๑๙ ดวง
 ๒. อารมณ์ ๖                       ได้แก่ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ และ ธัมมารมณ์
 ๓. หทยวัตถุ                        ได้แก่ หทยวัตถุ หรือไม่มีหทยวัตถุรูปก็ได้
๔. มนสิการ                         มีความสนใจ

         มโนวิญญาณธาตุ กล่าวเฉพาะในอเหตุกจิตนี้ ก็หมายถึงจิต ๕ ดวง อันได้แก่ สันตีรณจิต ๓ ดวง มโนทวาราวัชชนจิต ๑ ดวง และ หสิตุปปาทจิต ๑ ดวง
อนึ่ง เพื่อกันความสงสัย จิตทั้งหมดมี ๘๙ หรือ ๑๒๑ ดวงนั้น เมื่อหักทวิปัญจวิญญาณ ๑0 และ มโนธาตุ ๓
รวม ๑๓ ดวงออกแล้ว จะเหลือ ๗๖ ดวง หรือ ๑0๘ ดวง จิตที่เหลือทั้งหมดนี้เรียกว่า มโนวิญญาณธาตุทั้งนั้น
อุบัติเหตุ คือเหตุให้เกิดจิตต่างๆ ที่กล่าวมานี้ แต่ละจิตก็ต้องมีอุบัติเหตุครบทั้ง ๔ อย่าง จิตนั้นๆ จึงจะ
เกิดขึ้นได้ ถ้าขาดไปอย่างใดแม้แต่สักอย่างเดียว จิตนั้นๆ ก็จะเกิดไม่ได้เลย

 ปัญจทวาราวัชชนจิต ๑ ดวง สัมปฏิจฉนจิต ๒ ดวง รวม ๓ ดวงนี้ รู้ปัญจารมณ์ คือ รู้อารมณ์ ๕ อันได้แก่ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ
มโนทวาราวัชชนจิต ๑ ดวง สันตีรณจิต ๓ ดวง และหสิตุปาท ๑ ดวง รวมจิต ๕ ดวงนี้ รู้อารมณ์ ๖ คือ รู้ปัญจารมณ์ และธัมมารมณ์ ธรรมต่างๆ

แสดงอเหตุกจิต ๑๘ โดยวิถีจิต

         ครบ ๑๗ แล้ว จิตก็เป็นภวังค ต่อไปใหม่อีก
วิถีจิตนี้มีแสดงโดยละเอียดในปริจเฉทที่ ๔ ในที่นี้ยกมากล่าวโดยย่อพอให้รู้เค้า เพื่อจะได้เข้าใจ อเหตุกจิต ดีขึ้นอีกบ้าง